Ingerlatsinermut pilersaarut Naatsorsueqqissaartarfimmi ukiunut arlalinnut ineriartortitsinermut pilersaarutit innuttaasunit pissarsiarineqarsinnaanissaannik anguniagaqarnermik aallaaveqarpoq.
Ingerlatsinermut pilersaarut ukiunut sisamanut ingerlaavartumik pilersaarutaasarpoq, taannalu Naatsorsueqqissaartarfiup siulersuisuinit ukiut tamaasa nutarterneqartarpoq ukiumullu saqqummersitassanut ilanngunneqartarlutik.
Naatsorsueqqissaartarfik Kalaallit Nunaanni pisortatigoortumik kisitsisitigut paasissutissaliortarnermi qitiusumik oqartussaavoq. Naatsorsueqqissaartarfiup siunertaraa paasissutissat tunngavigalugit inuiaqatigiinni ineriartornerup, politikkikkut allaffissornikkullu aalajangiinerit, pilersaarusiornerit inuiaqatigiinnillu ilisimatusarnermik nalilersuinissap qulakkeerneqarnissaa.
Naatsorsueqqissaartarfik aaqqissuussaanermi Aningaasaqarnermut Akileraartarnermullu Naalakkersuisoqarfiup ataaniippoq. Kisiannili Naatsorsueqqissaartarfimmi aqutseriaaseq Naalakkersuisoqarfiup ataani aqutsisoqarfinnut allanut sanilliullugu allaaneruvoq. Naatsorsueqqissaartarfimmi kisitsisitigut paasissutissiornermut qulliunerusumik akisussaasut tassaapput siulersuisut, inuiaqatigiinni pissutsinik ilisimasalinnik tallimanik ilaasortaaffigineqartut. Naatsorsueqqissaartarfimmi pisortaq ulluinnarni aqutsisuuvoq sulisoqarfillu avammut aamma sinniisuuffigisarlugu.
Naatsorsueqqissaartarfiup suliassai pingaarnerit Naatsorsueqqissaartarfik pillugu Inatsisartut inatsisaanni nr. 11, 29. oktober 1999-imeersumi kingusinnerusukkut allanngortinneqartumi ersipput.
Inatsit naapertorlugu Kalaallit Nunaanni inuiaqatigiinni pissutsit pillugit kisitsisitigut paasissutissaliornermi paasissutissat Naatsorsueqqissaartarfiup katersortarpai, suliaralugit avammullu saqqummiullugit. Naatsorsueqqissaartarfik aammattaaq kisitsisitigut paasissutissaliorluni paasissutissat akiliisitsilluni katersorsinnaavai, suliaralugit avammullu saqqummiullugit. Naatsorsueqqissaartarfik naggataatigut kisitsisitigut paasissutissiinermi nunat tamat akornanni suleqatigiinneq pillugu suliassaqartarpoq.
Siulersuisut suliassaat kisitsisitigut paasissutissiisarneq pillugu inatsimmi ersittut tassaapput:
· Naatsorsueqqissaartarfimmik qulliunerusumik akisussaaffeqarneq.
· Pisortat kisitsisinik paasissutissaliortarnerisa ataqatigiissaarnissaanut siunnersuusiorneq.
· Naatsorsueqqissaartarfiup siunertat pillugit aalajangersakkat naapertorlugit sulinissaa isumagalugu.
· Naatsorsueqqissaartarfiup piffissamut sivisuumut suliniuteqarfissaanik pilersaarusiat akuerisassallugit.
· Naatsorsueqqissaartarfiup sulinissamut pilersaarutai akuerissallugit.
· Suliffeqarfiup ingerlatsineranik ukiumoortumik Naalakkersuisunut nalunaarusiornissaq.
Naatsorsueqqissaartarfik pisortat kisitsisinik paasissutissaliortarnerat pillugu FN-imi tunngaviit malillugit sulisarpoq. Tamassuma ilaatigut kinguneraa:
· Kisitsisinik paasissutissat sumulluunniit atassuteqarani innuttaasunit pissarsiarineqarsinnaannerat.
· Ilisimatusarnermi ileqquusut naapertorlugit kisitsisigut paasissutissaliornermi datanik pissarsiviit periutsillu pillugit paasissutissat saqqummiunneqartarnerat.
· Inuit pillugit paasissutissat naatsorsueqqissaartarfiit kisitsisinik paasissutissanik suliaat, inuit ataasiakkaat inatsisilluunniit tunngavigalugit inuit pineqaraluarpata, isertuullugit suliarineqartarnerat, taamaallaallu kisitsisinik paasissutissaliornermi siunertaqarluni atorneqartarnerat.
· Nunani ataasiakkaani naatsorsueqqissaartarfiit qaffasissutsini tamani kisitsisinik paasissutissaliornermi periutsini taaguutit, immikkoortiterinerit periutsillu imminnut ataneri atorneqarluarsinnaanerilu siuarsaaneq.
2 Suliaqarfiit akornanni suliniuteqarfiit
Immikkoortuni kisitsisinik paasissutissaliorfiusuni assigiinngitsuni pitsaanerusumik assigiiaarnerusumillu uppernarsaasiortarnissaq Naatsorsueqqissaartarfiup suliniutigaa. Nittartakkami www.stat.gl-imi immikkoortuni kisitsisitigut paasissutissiissutini tamani periutsit, immikkoortiterinerit/ilisimatusarnermi taaguutit, najoqqutat, assigiinngiiaarnerit taaguutinillu pingaarnernik nassuiaanerit pillugit paasissutissat takuneqarsinnaassapput. Kisitsisinik paasissutissaliornernik nalunaarsuiffinni pingaarnerni tamani ilaatigut nalunaarsuiffiit ilisimatusarnermi annertunerusumik atorneqarsinnaanissaat siunertaralugu assigiinngiiaarnerit nalunaarsuiffinniittut pillugit takussutissiat avammut saqqummiunneqartassapput. Innutaasunut tunngasut nalunaarsuutit siulliullugit suliarineqarput.
Kisitsisaataasivimmi nalunaarsuutit uppernarsaatitut atorneqartartunut periuseq atorlugu Naatsorsueqqissaartarfimmit uppernarsaasiornerit suliarineqartarput. Maanna kisitsisitigut paasissutissiat arlaqartut uppernarsaasiorneqareerput. Sammisanut assigiinngitsunut paasissutissanut uppernarsaatit amerliartorneri malillugit Naatsorsueqqissaartarfimmit tamanut saqqummersinneqartassapput, tamannalu immikkut nalunaarutigineqartassaaq.
Paasissutissat uppernarsaasiorneri nutaamik suliarinnittussanut ajornannginnerusumik kinguneqassaaq, ukiuni arlaqartuni inummit ataatsimit suliarineqarsimasut eqqarsaatigalugit.
Naatsorsueqqissaartarfimmit IT aamma datat isumannaallisarneri pillugit politikkit anguneqarnissaat qulakkeerniarlugit isumagineqartuartarput. Paasissutissiinermut isumannaallisaaneq periuseqarpoq aamma nalunaarsuutinut isumannaallisaanermut suliaqartussamik siunnersorteqarpoq.
IT-mik isumannaallisaanerup patajaatsuunissaa anguniarlugu suliniutit pioreersut ingerlaavartullu ukuupput:
·
Paasissutissanik isumannaallisaanermut
siunnersortip suliassai
tassaapput IT-mut isumannaallisaanermut ilisimasat
katersornissai taakkulu tunngavigalugit IT-mik
isumannaallisaanissaq. Tassunga ilaapput isumannaallisaaneq
pillugu nalilersuisarneq upalungaarsimanissarlu
eqqarsaatigalugu pingaarnersiuilluni pilersaarusiorneq.
Digitalinngortitsinermut Aqutsisoqarfimmit suliat
tunngavigalugit suliat ingerlaavartumik
allanngortinneqartarput.
·
Naatsorsueqqissaartarfimmi IT-mik
isumannaallisaaneq
IT-mik isumannaallisaaneq pillugu suliffeqarfimmullu suut
piumasaqaataanersut pillugit suliaqarneq.
·
Naatsorsueqqissaartarfiup paasissutissat
pillugit politikkeqarnera
Suliaq naammassippat Naatsorsueqqissaartarfiup nittartagaanut
tamanit atuarneqarsinnaasunngorlugu ilineqassaaq,
taamaasilluni inunnit suliffeqarfinniillu nalunaarsuutit
qanoq suliarineqartarnersut
takuneqarsinnaalissaaq.
·
Paasissutissat inunnut tunngasut
Naatsorsueqqissaartarfimmit suliarineqartarneri
Suliffeqarfiup iluani atuuttussatut suliaq, tassani
allaqqassaaq sulisut paasissutissat inunnut tunngasunik qanoq
suleriaaseqassanersut.
·
Naatsorsueqqissaartarfiup serveriinik
atuisinnaanermut aqutsineq
Severinik atuisinnaanermut atuinissamut
maleruagassat.
·
IT-mut piumasaqaatit aamma
Naatsorsueqqissaartarfiup serveriinut
upalungaarsimanerit
Teknikikkut aamma suliffeqarfiup ingerlanneqarneranit
serverinut upalungaarsimanermut piumasaqaatinut
suliaqarneq.
· Paasissutissat pillugit unioqqutitsineq
· Paasissutissanik unioqqutitsisoqartillugu Naatsorsueqqissaartarfiup qanoq isiornissaanut qisuariarnissaanullu pilersaarusiorneq.
Naatsorsueqqissaartarfimmit paasissutissanik Danmark Statistikimut piniarnerni suliffeqarfiit akornanni isumaqatigiissusiornissaq pisariaqartarsimavoq, Kalaallit Nunaata EU malillugu nunat pingajuattut inissisimanera isumaqatigiissusiortoqartariaqartarneranut pissutaavoq.
Naatsorsueqqissaartarfimmit Danmarks Statistikimiillu IT aamma paasissutissat pillugit isumannaallisaanermut misissuisoqarnikuuvoq. Misissuineq taanna tunngavigalugu nalilerneqarpoq isumannaallisaaneq ajunngitsoq taamaattumillu Danmarks Statistikimit paasissutissanik tunniussisoqarsinnaasoq isumannaatsumik. Maanna nalunaarsuutinik nussuisoqarpoq.
Danmarks Statistikimut isumaqatigiissummut assingusumik suliffeqarfinnut allanut isumaqatigiissuteqartalernissaq naatsorsuutigineqarpoq.
Pisortatigoortumik Kalaallit Nunaanni Naatsorsueqqissaartarfik kisitsisitigut paasissutissiortuummat imaanngilaq, Naatsorsueqqissaartarfik kisitsisinik paasissutissaliornernut tamanut tabelinut piariikkanut datanik taamaallaat katersuisartoq. Naatsorsueqqissaartarfittulli allatut pisortat, suliffeqarfiit kattuffiillu paasissutissanik suliaqarnissaat Naatsorsueqqissaartarfiup pisariaqartippaa. Nunani allani kisitsisinik paasissutissaliornerni amerlanerni atuuppoq nalunaarsuiffiit allaffissornermut siunertaqarluni pisortat oqartussaasut suliaat, taakku aallaavigalugit paasissutissanik tunngaveqarluni Naatsorsueqqissaartarfik kisitsisitigut paasissutissanik katersuisarpoq, suliaqartarpoq avammullu saqqummiussisarluni.
Naatsorsueqqissaartarfik naliliivoq nalunaarsuiffinni allaffissornermi atorneqartartuni paasissutissat pingaarnerit tunngavigalugit kisitsisinik paasissutissaliornerit eqqortumik takutitsisunik kisitsisitigut paasissutissaliornernik kinguneqartartoq, tassa nalunaarsuiffiit oqartussaasunit akisussaasunit amerlasoorpassuartigullu inunnit suliffeqarfinnilluunniit aamma ingerlaavartumik misissorneqartarmata. Tassunga peqatigitillugu allaffissornermi nalunaarsuiffiit tunngavigalugit kisitsisitigut paasissutissiat suliarineqarnerat akikinnerusarpoq, tassa Naatsorsueqqissaartarfik datanik suliffeqarfinni inuinnarnilu katersuinissamut isumalluutinik atuissanngimmat paasissutissanillu assigiiaartunik nalunaaruteqartoqarnissaa qulakkeerneqartarluni. Naggasiullugu, allaffissornermi nalunaarsuiffiit ilusilersugaanerat aaqqissuussamillu atorneqartarnerat allaffissornermi oqartussaasuni akisussaasuni pisariillisaanissamut aamma tapersiisarput.
Qulaaniittunut nangeqqillugit Naatsorsueqqissaartarfik inassuteqaateqarpoq, qitiusumik allaffissuup kommunillu siunissami suleqatigiillutik – suliassanik suliarinninnermut atatillugu aaqqissuussamik nalunaarsuinerit aallaavigalugit paasissutissat pisortat suliarisaat tunngavigalugit nutaanik kisitsisitigut paasissutissaliorsinnaanissaat anguniartariaqaraat.
Pisortani oqartussaasut allaffissornermi nalunaarsuiffinnik pilersitsiniartut Naatsorsueqqissaartarfimmik aamma Digitalinngortitsinermut Aqutsisoqarfimmik isumasiuisarnissaat ataatsimut isigalugu qulakkeerneqartariaqarpoq, taamaalilluni nalunaarsuiffiit naleqquttumik ilusilersornissaat aammalu kisitsisinik paasissutissaliornernut atorneqarsinnaaneri qulakkeerneqarniassammat. Nalunaarsuiffiit aaqqissugaanerannik allanngortinnerinillu Naatsorsueqqissaartarfimmut nalunaartussaatitaaneq kisitsisitigut paasissutissiisarneq pillugu inatsimmi allaqqareerpoq.
Paasissutissarpassuit Naatsorsueqqissaartarfiup pigisai akiliisitsilluni arlalinnik aaqqiissuteqarnissamik neqerooruteqarnissamik periarfissiipput. Akiliisitsilluni suliassat paasissutissat allat ilanngullugit imalinnik immikkuualuttunngorlugit akiliisitsinani pisortanut suliarineqartunit imaluunniit sullissat ataasiakkaat pisariaqartitaannut naleqqussarneqartunit allaanerusarput. Akiliisoqarnissaanut tunngavilersuutigigajunneqartarpoq avammut saqqummiunneqaraangata paasissutissat eqqortuutinniarlugit Naatsorsueqqissaartarfiup kukkunersiuisarnera. Datat immikkuualuttunngornerullugit atorneqarneri annertunerusumik suliarineqarnissaannik kukkunersiorneqarnissaannillu pisariaqartitsisoqartarpoq, taamaaliortoqartillugu akilersitsisoqartarpoq.
Tunngaviusumik kisitsisinik paasissutissaliornermut suliaqarnermut naleqqukkaangata kiisalu sulisussaqartillugu Naatsorsueqqissaartarfik siunissami akiliisitsilluni suliaqartaannassaaq. Naatsorsueqqissaartarfik nammineerluni suliassanik tuniniaasassanngilaq aammalu suliat akilersinneqartut amerlippata iluatsitsinertut isiginagu. Naatsorsueqqissaartarfik suliakkiissutit kisitsisinik paasissutissiornermi tabelit kisitsisaataasivimmiittut immikkuualuttunngornerat annertusillugu kisitsisitigullu paasissutissat ujartorneqarajuttartut aningaasanut inatsimmi aningaasaliissutinit matussuserneqartut ilannguttarnerisigut ilaatigut siumut isigaluni ingerlatsinermi tunngavik nammineerluni annikillisittarpaa.
Suliakkiissutit nalunaarsuinerit tunngavigalugit taamaallaat tabelinngortillugit Naatsorsueqqissaartarfiup killilerniassavai. E-boks atorlugu nassiussuinerit tunngavigalugit misissuinissanik sullissat kissaateqarpata Naatsorsueqqissaartarfik paasissutissat pillugit nakkutilliisoqarfimmiit (Datatilsyn) akuerineqareernikkut tigusillattaarilluni misissuinernut atugassanik innuttaasut pillugit nalunaarsuiffinniit pissarsianik tapersiisinnaavoq, ilaatigulli Kalaallit Nunaanni Danmarkimiluunniit misissuinerni apersuisartut apersuineri atorsinnaassassallugit.
Kisitsisitigut paasissutissat nalilersuinerillu suliarinissaannut siunnersortit ilisimatusartullu avataaneersut qitiusumik allaffissuup kommunillu akuttunngitsumik atortarpaat, tassani Naatsorsueqqissaartarfiup kisitsisinik paasissutissiai pingaarnertut atorneqartarlutik. Siunnersortit suliakkerneqaraangamik Naatsorsueqqissaartarfimmit paasissutissanik akuttunngitsumik immikkut kisitsisinik aniatitsisarput imalluunniit Naatsorsueqqissaartarfiup serverianit namminneq nalilersuinissaminnut kikkuuneri paasiuminaasaarlugit datanik pisisarlutik.
Siunnersortit kisitsisitigut paasissutissanik imaqartunik nalilersuinissanik nalunaarusiornissanillu sulisussarsiarineqannginneranni Naatsorsueqqissaartarfik isumasiorneqarsinnaalluartoq Naatsorsueqqissaartarfiup ilisimatitsissutiginiartassavaa. Naatsorsueqqissaartarfik isumaqarpoq nalunaarusiat nalilersuinerillu isumalluutit/aningaasartuutit ikinnerusut atorlugit suliarineqarsinnaasut. Naatsorsueqqissaartarfik taamaalilluni kisitsisit suut kisitsisaataasivimmeereernersut nalilersorsinnaavaa aamma nalunaarsuiffiit pioreersut atorlugit sunik kisitsisitigut paasissutissaliorsinnaanera aammalu paasissutissat ataatsimoortillugit datanillu nutaanik pissarsilluni annertunerusumik suliaqarnissamik pisariaqartitsiviunersut ikiuussinnaavoq.
Kisitsisitigut paasissutissanik saqqummersitassani ullut saqqummersitsivissat aalajangersimasuusarput. Saqqummersitassat piareersarnerini kisitsisitigut paasissutissat piffissami soqutiginaateqarneri ilanngunneqartarput. Kisitsisitigut paasissutissat, kisitsisaataasivimmut tabelinut ilineqaraangata suliarinerinilu periaaseq nutarsarneqareeraangata, saqqummiunneqartutut isigineqartarput. Kisitsisit kisitsisaataasivimmiittut saqqummersinneqarnerat tunngavigalugu ukiumoortumik nalunaarusiami saqqummersitat pilersaarutit malillugit saqqummersinneqarsimanersut saqqummiunneqartarnerannut tunngavigineqartalissapput.
Saqqummersitat nalinginnaasumik allaganngorlugu saqqummersitamik malitseqartassapput, nutaarsiassat pingaarnerit inernerillu taakkunani saqqummiunneqartassallutik. Taamaakkaluartorli kisitsisaataasivimmi kisitsisinik nutarterinermi piumasaqaataanngilaq allaganngorlugit saqqummiussinissaq. Naatsorsueqqissaartarfik misileraaniarpoq allanik saqqummersitseriaatsinik. Quppernerit immikkut sammisallit anguniarneqarput, taakku kisitsisaataasivimmi kisitsisit nutarteraangata nammineerlutik kisitsisitaat nutartertassasut takorloorneqarpoq.
Saqqummersitat allanngortinniarnerinut pissutaapput inuiaqatigiinni soqutiginartunut malinnaanissap annertusineqarnissaa aamma nutserinermut nukiit atorneqartussat annikinnerunissaat. Kisitsisit kisitsisaataasivimmiittuut taamaasillutik annertusineqarsinnaapput pitsanngortinneqarsinnaallutillu, sulisullu sulinerminnik periaatsimik nassuiaasinissaminnut allanullu periarfissagissaarnerulerlutik.
Kisitsisit soqutiginartumik oqariartuutillit itisilerneqarsinnaasunut atugassarititaasut pitsaavallaanngillat, tassami kisitsisit kisitsisaataasivimmiittut nutaajullutik soqutiginarnerini suliarinissaat pingaartinneqartarpoq.
Kisitsisinik saqqummersitat nutaat atuarlugit soqutiginartut ataatsimoortillugit pineqarsinnaanngillat. Taamaattoqarunnaarnissaa anguniarlugu saqqummersinneqartartut immikkoortunut marlunnut avissaartinneqassapput.
Naatsorsueqqissaartarfimmit allakkiatnalinginnaasumik saqqummersitaasassapput kisitsisit soqutiginartut aamma nutaat atorlugit. Allakkiami makku saqqummersinneqartassapput; kisitsisit taputartuussat oqaasertalersorlugit, titartakkat, kisitsisit nutaat, kisitsisit siusinnerusumi piusut uppernarsaasersukkat aamma piffissami kingullermi kisitsisinik pingaarnersiuilluni oqaasertalersuineq. Allakkiat maanna saqqummersinneqartartunut assingusorujussuupput. Naatsorsueqqissaartarfimmit allakkiat allanngoriartuaassapput, saqqummersitatut anisillugit atuarneqartussanit allaanerulissallutik, qupperninngussallutik aalajangersimasumik sammisallit.
Naatsorsueqqissaartarfimmi sukumiisumik itisiliinerit kisitsisit nutaat saqqummersinniarlugit saqqummersinneqartassanngillat. Suliat imminnut ataqatigiinnerat aamma sulianik paasinninneq tassani ersersinneqartassasoq siunertaavoq. Sukumiisumik itisilikkat saqqummersinneqartassapput nalunaarutigineqarneranit sapaatip akunnera qaangiukkaangat. Ataatsimik imaluunniit sammisat taputartuullugit sukumiisumik itisiliilluni saqqummersitsisoqarsinnaasassaaq. Saqqummersittakkanut nalinginnaasunut sanilliullugu itisiliilluni pitsaanerusunik soqutiginarnerusunillu saqqummersitsisalernissaq anguniarneqarpoq.
Sukumiisumik itisiliilluni siullermik inuit pillugit saqqummersitsisoqassaaq, assersuutigalugu itisiliinermi “Kalaallit Nunaannut aamma Kalallit Nunaannit nuuttartut ilinniarsimanerat” imaluunniit “meeqqat ilaqutaat” sammineqarsinnaallutik.
Fabrikki kisitsisitigut paasissutissiorfik suliniutaavoq ukiut ingerlanerini ineriartortinneqartussaq, fabrikki kisitsisitigut paasissutissiorfik atorlugu suleriaaseq ajornannginnerusoq aamma suleriaaseq ataatsimoorussaq suliarineqassapput. Piffissaq sulianut atorneqartartoq sivikillineqassaaq aamma suliat allamik suliaqartumit suliarineqalernissaanut ajornannginnerulersitsissaaq.
Suleriaaseq tamarmi misissorneqassaaq, datat allameersut tigunerinit kisitsisaataasivimmut allakkianngorlugit aamma periaatsimik nassuiaasiornikkut, tamanut saqqummersinneqarnerinut.
Siusinnerusukkut kisitsisitigut paasissutissiortoqartarpoq SAS; Word aamma Excel atorlugit, taakkununngalu tabelit titartakkanut makrot wordimut nuussinnaanngorlugit suliarineqarsimasut aamma atorneqartarput. Kukkusoqartoqaraangat suliat ilaat suliareqqinneqartariaqartarput.
SAS, Word aamma Excel atorlugit suliarineqartarnikut, taamaallaat R atorlugu suliarineqarsinnaalernerat maanna periarfissaavoq. R atorlugu suliat aamma nittartakkamut toqqaannarlugit ikkunneqarsinnaapput, tamanna Naatsorsueqqissaartarfiup nittartagaani immikkoortortami Nunarsuarmi anguniakkani, Tabelini aamma innuttaasut pillugit kisitsisitigut paasissutissani atorneqareerpoq. Tamanna ilutigalugu kisitsisaataasivimmi periarfissat annertuserujussuarput kisitsisinik atugassanik toqqorsisinnaanngorneratigut aamma 2017-imiit API-mik atuisoqarsinnaalermat.
Ineriartornerup kingunerisaanik kisitsisitigut paasissutissat ataqatigiissumik suliarineqartalersinnaapput, datat tiguneriniit, kukkunersiorneqarnerinut, nalunaarsuutinut iliorarnerinut kisitsisaataasivimmut tabelinut ilanngunneqarnerinut aamma allakkianngorlugit nittartakkamut saqqummersinneqarnerinut.
R atorlugu programmeriinermi “poortugaqarpoq” atuuffinnik, paasissutissanik uppernarsaatinillu imalimmik, paasissutissat taakku ataatsimoorput. Poortukkat atorlugit suliassat sukuiaanerillu suliarineqartarput.
Naatsorsueqqissaartarfimmi suleriutsit assigiissaarnissaanut suliniut siulleq tassaavoq poortukkanik peqalernissaq, taakku atorlugit suleriaaseq assigiissarneqassaaq ukunani:
· statgs – paasissutissanit suliarineqanngitsunit nalunaarsuutinut
· pxmake – nalunaarsuutiniit kisitsisaataasivimmut tabelinut aamma ilisimatusartunut uppernarsaatitut atugassiat
· statgl – kisitsisaataasivimmi tabelinit kisitsisaataasivimmi tabelit atorneqarnerinut (saqqummersitat, nunarsuarmi anguniakkat, atuisut il.il)
Kisitsisaataasivik Naatsorsueqqissaartarfimmit siammarteriviuvoq pingaarnerpaaq.
Naatsorsueqqissaartarfimmit kisitsisaataasiviup sulisunillu soqutiginnittunik atorneqarnissaanut pikkorissaasoqartarpoq. Pikkorissaanerit naammattunik perusuttunik nalunaartoqartillugu Nuup avataani ingerlanneqartassapput.
IT-mik suliaqartut datanik kisitsisaataasivimmut kisitsisinik programminut, ass. mobiltelefoninut app-inut, nittartakkani grafinngorlugit saqqummersitsinernut allanullu atugassaminnik aallersinnaapput. API (application programming interface) atorlugu data tamanit atorneqarsinnaalerput. Naatsorsueqqissaartarfimmit Sverigemi naatsorsueqqissaartarfimmit (SCB) API suliarineqarsimasoq atorneqarpoq, taassuma atorneqarneranut toqqaannarlugu kisitsisaataasivimmut aallertoqarsinnaanera pissutaavoq.
Naatsorsueqqissaartarfimmit FN-ip nunarsuarmi anguniagaat API-mi kisitsisit kisitsisaataasivimmeersut atorlugit R atorlugu kodelersorlugit suliareqqinneqarlutik saqqummersinneqarput (www.stat.gl/kl/SDG). Anguniakkani tamanit najoqqutat uppernarsaatillu aaneqarsinnaapput misilittarneqarsinnaallutillu.
Naatsorsueqqissaartarfiup aamma tabelit suliarinikuuaat API atorlugu kisitsisaataasivimmut kisitsisinik aallerluni taakkulu R atorlugu suliareqqillugit.
Maanna kisitsisaataasivik annerusumik Naatsorsueqqissaartarfiup nammineerluni kisitsisaataanik aallerfissatut siammarterivittut atorneqarneruvoq. Kisitsisaataasivimmiipput aamma kisitsisit ass. Nunatta Nakorsaaneqarfianeersut aamma Uumasunut nakorsaqarfimmeersut Naatsorsueqqissaartarfimmit suliarineqarsimanngitsut.
Naatsorsueqqissaartarfimmit anguniarneqarpoq suliffeqarfiit allat kisitsisaataasivimmik kisitsisinik ilioraasinnaalernissaat, taamaasilluni datat Kalaallit Nunaanneersut qitiusumik katersorneqarsinnaanerulernissaat anguniarneqarluni. Kisitsisaataasivimmut ilanngussiniartunut uku piumasaqaataapput; kisitsisinik tunniussisut kisitsisit pitsaassusissaanik angusaqarsimassasut, kisitsisit allanit sunnerneqarsimassanngitsut, kisitsisit erseqqissumik najoqqutaqassasut, kisitsisillu tabeliniittut ataavartumik nutarterneqartassasut minnerpaamik ukiumut ataasiarluni.
Inuit suliffeqarfiillu pillugit paasissutissanik (= immikkuualuttut pillugit paasissutissanik) Naatsorsueqqissaartarfiup ingerlatitseqqiisarnera inuk pillugu paasissutissanut inatsimmit aamma kisitsisit pillugit paasissutissiisarneq pillugu inatsimmit killilersorneqarpoq, taakkunani inuit ataasiakkaat suliffeqarfiilluunniit ataasiakkaat pillugit paasissutissat allanullu ingerlateqqinneqartussaanngitsut Naatsorsueqqissaartarfiup tigusartagai aalajangersarneqarlutik.
Allaganngorlugu isumaqatigiissuteqarnikkut inuit Naatsorsueqqissaartarfimmi sulisuunngitsut Naatsorsueqqissaartarfimmi kinaassusii isertupajaarlugit paasissutissat tunngavigalugit tabeliliorsimapput nalilersuisinnaallutillu. Paasissutissani kinaassutsit isertupajaarnerat isumaqarpoq inuit normui, najugaqarfii allallu inuit kinaassusiinik takutitsisinnaasut tulleriiaarlugit normunik taarserneqarnerat imaluunniit peerneqarnerat. Kinaasussaat isertupajaarlugit paasissutissat imaattariaqanngilaq kinaassusaat isertuulluinnarneqartoq, tassa paasissutissanik ilaatigut allatigut kinaassutsinik paasinninnikkut inuit ataasiakkaat pillugit paasissutissat pissarsiarineqarsinnaasarmata. Assersuutigalugu inuup ukioqassusia, ilinniagaqarnera, katissimanera katissimannginneraluunniit, meeraasa amerlassusaat, najugaa il.il. pillugit paasissutissat tunngavigalugit inuup isertitai pillugit paasissutissat eqqoriarneqarsinnaammata – pingaartumik inuit sumiiffimmi agguaqatigiissillugu isertitarineqartartuniit qaffasinnerusunik isertitallit pillugit.
Ilisimatusarnermut (forskningsserver) inatsisissanillu piareersaanermut (lovmodelserver) atatillugu kinaassusaat isertupajaarlugit paasissutissanik Naatsorsueqqissaarnermi inatsit malillugu aamma paasissutissanik isertuussinissamik malittarisassat malillugit pissarsisoqarsinnaavoq, datanik atuinissamut piumasaqaatit Naatsorsueqqissaartarfiup datanik isertuusinermut iliuuserisartagaanut tunngasumi tamakkiinerusumik Naatsorsueqqissaartarfiup nittartagaani atuarneqarsinnaapput. Kinaassusaat isertupajaarlugit immikkuualuttunngorlugit paasissutissat Naatsorsueqqissaartarfiup serveriatigut avataanit pissarsiarineqarsinnaapput. Interneti aqqutigalugu immikkullu piumasaqaatit malillugit internetikkut nammineq suliffigisamiit paasissutissanik pissarsisoqarsinnaavoq. Piumasaqaatit ilaat tassaavoq tabelinik suliarineqartunik tamassumalu kingorna Naatsorsueqqissaartarfiup serverianit aaneqartunik Naatsorsueqqissaartarfiup nakkutiginninnissaa.
Nittartakkamik atuisut 20 procentii Nunanit Kalaallit Nunaata Danmarkillu avataaneersuupput. Taamatut amerlatiginerisa paasinarsisippaa Naatsorsueqqissaartarfiup suliai nunani allani aamma annertuumik soqutigineqartut. 2019 aallarnerfigalugu Kalaallit Nunaanni kisitsisit kalaallisut, qallunaatut tuluttullu saqqummersinneqartalerput, kisitsisaataasivimmilu tabelit aamma tuluttut aamma saqqummersinneqartarput, qularnanngilarli tuluttut amerlanerusunik saqqummersitsisarnissaq pisariaqartinneqartoq.
Kalaallisut taaguutit nutserinermiit nutserinermut pilersinneqartarmata kisitsisitigut paasissutissanik kalaallisut nutserisartut atuartartullu unammilligassaqartarput. Oqaaseqatigiinni danskisut taaguutit kalaallisut nutserneqarsinnaasarput oqaaseqatigiillu assigiit assigiinngitsunik nutserneqarsinnaasarlutik. Ajornartorsiut aaqqiiviginiarlugu kisitsisitigut paasissutissanit assigiinngitsunit taaguutit katersorlugit kalaallisut taaguutit assigiissarnerat Naatsorsueqqissaartarfiup aallartinnikuuaa.
Allaffissornermi nalunaarsuiffinniit inunnullu aamma suliffeqarfinnut tunngasunik misissuinerni tigusilluni nunani ataasiakkaani naatsorsueqqissaartarfiit kisitsisitigut paasissutissaliornermik tunngaveqartarnertik ileqqoraat. Naatsorsueqqissaartarfiup allaffissornermi nalunaarsuiffiit kisingajaasa atortarpai.
Naatsorsueqqissaartarfimmit misissuinerit tunngavigalugit ingerlaavartunik kisitsisitigut paasissutissiortalernianngilaq. Taamaakkaluartoq ilisimatusartunit allanillu, misissuinissanut aamma kisitsisinik aallernissanut siunnersorneqarnissanut unissimasunik aamma naatsorsuinernik itisiliinerni assigiinngitsuni pisariaqartinneqartarpoq Naatsorsueqqissaartarfimmit ikiorneqarnissaq. Aallaqqaasiutigalugu Naatsorsueqqissaartarfiup nittartagaanut misissuinermi ilitsersuutinik ilanngussisoqarnissaa pilersaarutaavoq. Ilitsersuummik suliaqartoqartinnagu, Tusass oqarasuaatinut normunik tunniussinissaanik isumaqatigineqaqqaartassaaq taamatuttaaq E-boks atorlugu nassiussuinissamut Digitalinngortitsinermut Aqutsisoqarfik isumaqatigineqaqqaartassaaq.
Naatsorsueqqissaartarfiup paasissutissanik pissarsivinnik allanik atuisarnermi misilittakkat ukiuni aggersuni annertusarniarpai. Ukiuni tulliuttuni Naatsorsueqqissaartarfimmit datanik pissarsiffiit nutaat atorniarneqarput. Siullermik takornariaqarneq pillugu suliniut GoGreenlandimit suliarineqartoq kreditkortinit datat takornariat pillugit paasissutissiisinnaanerat Naarsorsueqqissaartarfimmit malinnaavigineqarpoq.
Naatsorsueqqissaartarfik ataavartumik suliniaqatigiiffinnut FN-ip ataaniittunut aamma nunat tamalaat akornanni suliniaqatigiiffinnut nalunaaruteqartarpoq. Naatsorsueqqissaartarfik datanik kisitsisitigut paasissutissanut pioreersunut akuttusuunilu immikkut nalunaarusianut tunniussisarpoq. Naatsorsueqqissaartarfik Nordisk Rådip kisitsisaataasivianut paasissutissanik tunisisarpoq akissarsissutigisartakkaminik.
Kalaallit Nunaat nunat tamalaat akornanni isumaqatigiissutinut assigiinngitsunut ilanngunnikuuvoq, ass. avatangiisit illersorneqarnissaanut tunngasut, inuit pisinnaatitaaffii pillugit, sulinermi piginnaatitaaffiit aamma piorsarsimassusermut tunngasut. Inuit pisinnaatitaaffii pillugit taakkulu ataani inuit innarluutillit, meeqqat arnallu pillugit isumaqatigiissuteqarpoq, taakku nalunaarutigineqartarput taamaasillunilu Naatsorsueqqissaartarfik pingaarutilimmik inissisimavoq.
Isumaqatigiissutit tunngavigalugit nuna tamakkerlugu allakkiat, nunat peqataanissamut atsioqataasimasut suliassamittut FN-imullu nassiussinissaminnik atsioqataaffigisimavaat. Allakkiat piffissami aalajangersimasumi nunami atsioqataasimasumi isumaqatigiissummi pissutsinik akisussaaffigilersimasanillu suliat ingerlanneqarnerannik imaqartarput. Allakkiat nunami pissutsit apeqqutaatillugit suliarineqartarmata nunamiit nunamut assigiinngissuteqalaarsinnaasarput. Kisitsisitigut paasissutissat ilanngunneqartarput politikkit programmillu atorneqartut nalilersorneqarnissaanut atorneqartarlutik.
Naatsorsueqqissaartarfiup allakkianut piffissaqqarluarluni suliamut ilanngunneqartarnissaq anguniarpaa.
Naalakkersuisoqarfiit nunanik allanik suleqateqarnerminni Naatsorsueqqissaartarfimmut kisitsisitigut paasissutissanik nutaanik piumasaqartarput. Nunat tamalaat akornanni suliaqarnermut piumasat Naatsorsueqqissaartarfiup siulersuisuinit nalilersorneqartarput, taamatuttaaq najukkanit piumasat pineqartarput. Naatsorsueqqissaartarfimmit kisitsisitigut paasissutissiornermi nunani tamalaani taaguutit, immikkoortiterinerit periutsillu atorneqartut pisinnaasaq tamaat atorniarneqartarput, tamatumunnga nunanut allanut sanilliussinnaanissaq anguniarneqarluni.
Naatsorsueqqissaartarfiup kisitsisaataasiviani tabellit ilaannaat najugaqarfinnut tamanut immikkoortiterneqarsinnaapput. Inuit ataasiakkaat saqqummersinneqaqqusaannginnerat najugaqarfiit tamarmik immikkut ilanngunneqannginneranut pissutaavoq. Nalunaarsuutini inuit pillugit paasissutissat misissorneqartannginnerat aamma pissutaavoq, nuna tamakkerlugu paasissutissanut sunniuteqartannginnerat najugaqarfinnulli mikisunut sunniuteqarsinnaanera pissutaalluni.
Kisitsisitigut paasissutissanik arlaqartunik atuisut piumasaat anguniarlugu, kisitsisitigut paasissutissat katinneri najugaqarfinnut takussutissiarineqarsinnaalernissaat Naatsorsueqqissaartarfimmit nalilersorneqassaaq. Maanna assersuutigalugu najugaqarfinni ataasiakkaani suliffissarsiortutut nalunaarsukkat takuneqarsinnaapput, kisianni suliffissarsiortutut nalunaarsukkat ukioqqortussusaanut suiaassusaannullu immikkoortinneqanngillat.
Najugaqarfiit immikkoortiterneranut periarfissaq alla tassaavoq nuna tamakkerlugu pilersaarusiami immikkoortiterinerup malinnissaa, Naatsorsueqqissaartarfimmit innuttaasut pillugit paasissutissat ilaanni atulereerpaa. Taakkunani najugaqarfiit arfinilinnut immikkoortinneqarput, inuit najugaqartut amerlassusaat apeqqutaatillugit, taaguutillu illoqarfik/nunaqarfik najugaqarfinngortillugit.
Nunarsuarmi piujuartitsinissaq pillugu FN anguniagassanik 17-inik atuutilersitsinikuuvoq, nunat FN-imut ilaasortat akuersaarlutik anguniarniarlugit isumaqatigiissutigisaannik. Naatsorsueqqissaartarfiup kisitsisitigut paasissutissiat atorlugit Kalaallit Nunaanni anguniagaqarneq malinnaaffigaa. Kisitsisitigut paasissutissiat tunngavigalugit takuneqarsinnaavoq Kalaallit Nunaata anguniakkanut malinnaanera eqqortumik ingerlanersoq aamma qanoq sukkatigisumik malinnaanersoq.
Naatsorsueqqissaartarfiup nunarsuarmi anguniakkanut tunngatillugu suliassai aaliangersimasumik suli inissinneqanngillat. Ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu Naatsorsueqqissaartarfiup suliassanik tulleriiaarilluni pilersaarutissaa, aatsaat Naalakkersuisut Naatsorsueqqissaartarfiup nunarsuaq tamakkerlugu anguniakkanik 17-inik suliassaasa tulleriiaarneri pilersaarusiornerillu atuutilersippatigit, pilersaarusiaq atuutilersinnaavoq. Naalakkersuisut, Naatsorsueqqissaartarfiup nunarsuarmi anguniagassat malinnaavigineqartussat eqqarsaatigalugit suliassaanik, pilersaarusioreerpata, Naatsorsueqqissaartarfimmit kisitsisitigut paasissutissiat pingaarnersiorneqarsimasut allanngortittariaanersut nalilersorneqassapput.
FN-imit nunarsuarmi tamani uuttuutitut atorneqartussat 200-t sinnillit toqqarneqarsimapput, taakku tunngavigalugit nunarsuarmi anguniakkat malinnaaviginiarlugit kisitsisitigut paasissutissiortoqartussaavoq. Nunarsuarmi tamarmi uuttuutit ilaarpassuit Kalaallit Nunaanni atussallugit tulluanngillat, imalluunniit kisitsisitigut paasissutissiornermi atortussat pissarsiarineqarsinnaanngillat. Ilaatigut FN-imit uuttuutit ilarpassuinut periutsit inissinneqarsimanngillat, uuttuutit ilaanut datat atorneqartussat pigineqanngillat. Kisitsisitigut paasissutissiornermik Naatsorsueqqissaartarfimmut aningaasaliissutigineqarsimasut Kalaallit Nunaannut tunngasunik kisitsisitigut paasissutissanik ineriartortitsinissamut atorneqarnissaat suli tunngavigineqarpoq.
Naatsorsueqqissaartarfik nunarsuarmi kisitsisitigut paasissutissiorfinnut allanut sanilliullugu mikinerujussuugami periarfissaqanngilaq nunarsuarmi anguniakkat ineriartorneri tamaasa malinnaavigissallugit, aamma FN-imut taakku pillugit pinerit tamaasa nalunaarusiornissamut periarfissaqanngilaq.
Naatsorsueqqissaartarfimmit nunarsuarmi anguniakkanut uuttuutit qitiutillugit takusassiarineqarput, taakku naatsorsueqqissaartarfiup nittartagaani, www.stat.gl-imi takuneqarsinnaapput. Takusassiat nunarsuarmi aamma Kalaallit Nunaanni uuttuutit piusut suliaapput, taakkulu Naatsorsueqqissaartarfimmit suliaapput imaluunniit Naatsorsueqqissaartarfiup kisitsisaataasiviatigut siammartigaallutik. Nittartakkami takussutissiaq atorlugu nunarsuarmi anguniakkanik suliaqarniartut tamarmik anguniarneqarput. Taamaasillutik Naalakkersuisut kommunit, suliffeqarfiit peqatigiiffiit il.il. suliassanut pilersaarusiornerminni uuttuutit sulianut tulluartut atorsinnaavaat.
2024-mi anguniakkanut tunngasunik suliaqarnermut Naatsorsueqqissaartarfik aningaasat immikkut pissarsiaqassaarpoq. Siusinnerusukkut Danmarkimi aningaasaqarnermut inatsimmit aningaasat pissarsiat 2025-mut suliassanut nuunneqarsinnaapput, suliassat aningaasaliiffigineqartut Ingerlatsinermut pilersaarummi 2023-2026-mi takuneqarsinnaapput.
Naatsorsueqqissaartarfimmit kissaatigineqarput kalaallit inuiaqatigiit pillugit kisitsisitigut paasissutissat siusinnerusumiit pigineqartut atuisunit pissarsiarineqarsinnaassasut. Ineriartornermi killiffik paasiniarlugu pisariaqartarpoq piffissami sivisuumi kisitsisit malinnaavigineqarsinnaanissaat. Assersuutigalugu nuna tamakkerlugu pilersaarummi kingullermi ukiuni kingullerni 70-ini kisitsisit atorneqarput.
Nittartakkami kisitsisitigut paasissutissanut toqqorsivimmik pilersitsisoqassaaq. Naatsorsueqqissaartarfiup nammineq saqqummersitaat tassaniissapput kisianni aamma kisitsisitigut paasissutissat Namminersornerullutik Oqartussat sioqqullugu oqaluttuarisaanermut pingaarutillit, assersuutigalugu Statsministeriemit Årsberetningit ilanngunneqassallutik.
Maanna Naatsorsueqqissaartarfimmit skannerineq allakkanillu pisoqaanerusunik ilisarinnissinnaaneq aallartinneqareerpoq. Saqqummersinneqannginnerini isumaginiarneqassaaq ujarliutit angisuut atorlugit nassaarineqarsinnaanissaat.
Paasissutissanik suliaqarnermi (datalogi) aamma ingeniørit suliaqarneranni periutsinik ineriartortitsinermut silassorissuusiaq, inuit piginnaasaanut taarsiullugu atorneqartarpoq. Silassorissuusiaq paasissutissat (data) aamma misilittakkat suliaqartarpoq, taamaalilluni silassorissuusiamit saqqummiunneqartartut pitsanngoriartuinnavittarlutik.
Naatsorsueqqissaartarfimmit ilimagineqarpoq ukiut ingerlanerini silassorissuusiaq atorlugu suliaqarfinni assiigiinngitsuni saqqummersittakkat amerlisinneqarsinnaassasut aamma pitsanngortinneqarsinnaassasut. Siullertut Naatsorsueqqissaartarfimmit programmeriinermut, nutserinernut aamma oqaatsinik atuinernut silassorissuusiaq atorneqassaaq.
Sulisut nutaat silassorissuusiaq atorlugu programmeriineq ilinniarsinnaavaat taakku saniatigut kodinik uppernarsaasuinerit, kukkunersiuinerit, pitsanngorsaanerit, nammineerluni kodinik nutarsaanerit programmeriinernilu assigiinngitsunut nutserinerit silassorissuusiaq atorlugu suliarineqarsinnaassapput.
Oqaatsit eqqarsaatigalugit silassorissuusiaq atorlugu nutserisoqarsinnaasaaq. Naatsorsueqqissaartarfimmi nalinginnaasumik qallunaatuumiit kalaallisut imaluunniit tuluttut nutsigassaqartassaaq. Kalaallisut nutserinerit eqqarsaatigalugit allaffissornermik qitiusoqarfimmi misilittagarineqartut tunngavigalugit aallaqqaamut Naatsorsueqqissaartarfik suliniarpoq. Nutserinerup saniatigut oqaaseqatigiiliornerit atoruminarnerunissaanut silassorissuusiaq atorneqassaaq.
Naatsorsueqqissaartarfimmit suli tamakkerlugu ilisimaneqalinngilaq silassorissuusiamik qanoq atuinissaq. Taamaattumillu ukiuni tulliuttuni periarfissat suunersut paasiniarneqassapput. Taamaattumik Nunani avannarlerni kisitsisitigut paasissutissiorfiit atuinerannut Naatsorsueqqissaartarfik malinnaaniarpoq isumassarsiorniarluni. Assersuutigalugu maanna Norgemi kisitsisaataasivimmiittut kisitsisitigut paasissutissanut ujaarlertunut silassorissuusiamit qanoq atorneqarnerusinnaanersoq misissorneqaleruttorpoq.
3 Immikkoortut kisitsisit paasissutissat ataasiakkaat
Nunani mikinerusuni Kalaallit Nunaattut ittuni kisitsisitigut paasissutissiinerit akisungaatsiarput. Innuttaasut ikittut aallaavigalugit kisitsisitigut paasissutissat suliarineqartaraluartut kisitsisitigut paasissutissaliornermi aningaasartuutit innuttaasut amerlassusaat tunngavigalugu ikilisinneqarsinnaanngillat. Immikkoortunik kisitsisitigut paasissutissanik Naatsorsueqqissaartarfimmi siulersuisut tulleriinnilersuissagaangata immikkoortut kisitsisitigut paasissutissat sukumiisumik tulleriinnilersornissaat pisariaqarpoq.
Siulersuisut pingaarnersiuineranni immikkoortunik nutaanik ilassutaasunilluunniit kisitsisitigut paasissutissaliornissamik kissaateqarfiusuni kisitsisitigut paasissutissanik nutaanik pilersitsiffiusinnaasuni nalunaarsuinerit pigineqareernersut nalinginnaasumik aallaaviusarpoq. Nalunaarsuinerit IT-milu atortut pioreersut aallaavigineqarsinnaanngikkaangata kisitsisitigut paasissutissanut nutaanut aallaaviusussanik peqalernissamut ukiut arlalissuit ingerlasinnaasarput.
Ukiuni kingullerni ukiulluunniit aggersut arlallit ingerlaneranni kisitsisitigut paasissutissat saqqummersitassatut pilersaarutinut ilanngunneqarnissaat siunertaralugu immikkoortuni ataani allaaserineqartuni ineriartornerit siulersuisut tulleriinnilersorpaat.
Maannakkut aningaasaliissutaasut iluanni maannakkullu sulisoqarneq tunngavigalu ineriartortitsinermi suliniutit tamarmik ingerlanneqarsinnaannginnerat eqqumaffigissallugu pingaaruteqarpoq, tak. ataani immikkoortut 5 aamma 7. Suliniutit ineriartortitsinermut tunngasut arlalissuit taamaallaat IT-mik ineriartortitsisoqarpat aamma suliffeqarfinnik allanik suleqateqarnikkut suliarineqarsinnaapput. Misilittakkat tunngavialugit suliat ilaat kinguaattoornissaat ilimanarpoq, taamaattumik tamakkiisumik suliassanik allattukkanik tunngaveqarneq tulluartuulluni.
Naatsorsueriaaseq nutaaq malillugu kommunit tamarmik 2021-mi naatsorsuutinik saqqummersitsippata (naatsorsuutit 2021-moortut) kontoplani nutaaq malillugu suliaasussaapput. Kontoplan nutaaq atuutilerpat ilimagineqarpoq akilersuutit kisitsisitigut paasissutissiorneqarsinnaanngussasut, paasissutissani takuneqarsinnaassapput akilersuisut aamma akiliiffigineqartartut. Naatsorsuutinilli annertuumik aallertoqarnissaa pisariaqarpoq, maanna isumaginninneq pillugu Naatsorsueqqissaartarfimmit pissarsiarineqartartunit annertunerusumik allanngortoqartariaqarluni.
Akilersuutit pillugit kisitsisitigut paasissutissat soqutiginartorujussuupput. Isertitat pillugit paasissutissanut aamma soqutiginarpoq, ingammik aningaasaatikilliorneq aningaasaqarnerullu nikingassusaat eqqarsaatiginerullugit.
Naatsorsueqqissaartarfimmit innuttaasunut kisitsisit ukioq 1977 aallarnerfigalugu pigineqarput. Ukiut ingerlanerini paasissutissat najoqqutanit assigiinngitsunit pissarsiarineqartarsimapput, sulisunillu assigiinngitsunit suliarineqartarsimallutik. Ukiuni tulliuttuni kisitsisit iluarsaaneqassapput, suliariuminarsarneqarlutik pitsaanerusumillu uppernarsarneqarlutik.
2020-mi Naalakkersuisut inuit innarluutillit pillugit paasissutissiornerannut tunngatillugu Naatsorsueqqissaartarfik paasissutissanik pissarsivoq paasissutissallu inunnut innarluutilinnut tunngasut assigiinngitsut iluarsaallugit. Paasissutissat inunnut innarluutilinnut tunngasut kommuninit nalunaarsugaapput, inuit innarluutillit pillugit inatsisit malillugit kommuninut tunniussaallutik. Taakku kisitsisaataasivimmut tabeliliaralugit saqqummersinneqarput, suliarineranullu periutsit allaaserineqarlutik.
Inuit innarluutillit pillugit inatsisip iluarsaaneqarnissaata kinguneranik kommunit sullissinerminnut atatillugu assigiimmik inuit innarluutillit pillugit nalunaarsuisalernissaat naatsorsuutigineqarpoq, maanna inuit innarluutillit pillugit nalunaarsuinerit kommunini meeqqanut immikkoortortaqarfinni suliarineqartarput. Piffissaq ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu nalunaarsuutit atulersussat tunngavigalugit innarluutit suuneri aamma isumaginninnerit suuneri aallaavigalugit kisitsisitigut paasissutissiortoqartalernissaa periarfissaalissaaq.
Meeqqat atuarfiannit (tunngaviusumik ilinniarfiit) kisitsisitigut paasissutissat maanna Ilinniartitaanermut Aqutsisoqarfimmit suliarineqartarput, ilinniarnermut kisitsisitigut paasissutissat allat Naatsorsueqqissaartarfimmit suliarineqartartut. Suliat ingerlanerini itisiliinerit soqutigineqaleriartornerat ilutigalugu ass. inuusuttut suliniuteqarfigineqartussat naatsorsuinerit, pingaaruteqartorujussuuvoq Naatsorsueqqissaartarfiup Ilinniartitaanermullu Aqutsisoqarfiup suleqatigiilluarlutik ataqatigiissaarinissaat.
Naatsorsueqqissaartarfik aamma Ilinniartitaanermut Aqutsisoqarfik qanimut suleqatigiipput ilinniartitaanermut periusissaq pillugu meeqqat atuarfiannut kisitsisitigut paasissutissat pillugit. Tassani immikkut pingaartinneqarlutik IT-mik atortut pioreersut atorlugit datanik ukununnga tunngasut aaneqarsinnaanissaat; atuartut, ilinniartitsisut, ilinniartitsinerit. IT-mik atortut pioreersut atorneqalerpata nalunaarsuisarnerit atorunnaassapput. Naatsorsueqqissaartarfimmit meeqqat atuarfiannit kisitsisit kisitsisaataasivimmut ilineqartalernissaat anguniarneqarpoq, meeqqallu atuarfiannit nalunaarsuutit ilisimatusartunit itisiliinernullu atorneqarsinnaanngorlugit Naatsorsueqqissaartarfiup ilisimatusartunut immikkut aaqqiissuteqarfigineqartarneranut ilanngutissasut. Datanik katersinermut suliassat sorliit suliarisassaneraat Naatsorsueqqissaartarfimmit aamma Ilinniartitaanermut Aqutsisoqarfimmit isumaqatigiissutigineqassaaq.
Meeqqat angerlarsimaffiup avataani inissinneqarsimasut pillugit kisitsisitigut paasissutissaliortoqassaaq.
Meeqqat inuusuttullu paaqqinnittarfianni najugaqartut aamma ilaqutariit paarsisartut pillugit kisitsisitigut paasissutissat Naatsorsueqqissaartarfimmit suliarineqartarput. Kommunini paaqqinnittarfinni najugaqartut, inunnit paaqqinnittarfinni pigineqartuni najugaqartut, ilaqutariinilu suliffigalugu najugaqartut ilanngullugit suliarineqassapput. Taakkununnga allaffissornermi aqutsinerni aningaasaqarnikkut paasissutissat najoqqutarineqartarput, taakkununnga ilaapput Meeqqat inuusuttuaqqallu pillugit ESDH atorlugu suliat. ESDH kommuninit tamanit aalaakkaasumik atorneqanngilaq.
Siunissami meeqqat inuusuttuaqqallu pillugit suliap suliarineqarneranut ESDH atorlugu periaaseq najoqqutatut atorneqartalersinnaanissaa periarfissanngussooq. EDSH kommunini tamani suli atuutilinngilaq.
ESDH atorlugu nalunaarutiginninnerit nalunaarutiginninnerillu sunut tunngasuuneri paasissutissanut atorneqartalersinnaanersut misissorneqassaaq.
2023-mi Naatsorsueqqissaartarfimmit kisitsisitigut paasissutissat ‘Suliaqarfik suliffigisaq’ nutaatut saqqummersinneqarpoq. Kisitsisitigut paasissutissiaq immini soqutiginartuuvoq ilaatigullu Aningaasaqarnermut Siunnersuisoqatigiit atasinnaassutsimik (holdbarhedsmodel) naatsorsuinerannut atorneqarsinnaassalluni.
Kisitsisitigut paasissutissani innuttaasut suliffeqarfinnut agguataarneqarput.
Kingusinnerusukkut Naatsorsueqqissaartarfik ilaqutariit aningaasaqarnerat tunngavigalugu kisitsisitigut paasissutissanik saqqummersitsisalerniarpoq, tassani eqqarsaatigineqarlutik ilaqutariinni inersimasut ilinniarsimassusaat aamma suliaqarfinni sorlerni sulinerat.
Kalaallit Nunaanni napparsimaviit atorneqarneri pillugit napparsimasunut paasissutissanik katersivik Cosmic atorlugu nutaamik kisitsisitigut paasissutissiortoqarniarpoq. Kisitsisitigut paasissutissani pineqartumi makku assersuutigalugu saqqummiunneqarniarput; napparsimavimmiikkunnaartut, immikkoortoqarfiit, napparsimalluni unnuinerit amerlassusaat, napparsimasup ukiui aamma suiaassusaat. Taakku ilisimatusartunit tunuliaqutatut atorneqarsinnaassapput. Ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu anguniarneqarpoq nakorsiarnerit amerlassusaat, napparsimavimmiikkunnaartut peqqissusaanik nalunaarnerit aamma Kalaallit Nunaata avataani pisunut tunngasunik ilanngussisalernissaq, kisianni paasissutissat taakkununnga tunngasut suli tamakkiisuunngillat. Napparsimmavinnik atuisunut paasissutissat ilassutaasinnaapput.
Naatsorsueqqissaartarfimmit naatsorsuutigineqarpoq ungasinngitsukkut Cosmic-imit datanik pissarsisalernissaq. Pilersaarutaavorli Cosmic periutsimik allamik taarserneqarnissaa.
Kalaallit Nunaanni Center for Folkesundhed Statens Institut for Folkesundhed-ip (SIF) ataani inissisimavoq, taanna Syddansk Universitetimi immikkoortortaqarfiuvoq. Kalaallit Nunaanni Center for Folkesundhedimit ukiut sisamakkaarlugit innuttaasut peqqissusaanik misissuisarput annertuumik, inuit 2.000-3.000-it apersorneqarlutik misissorneqartarput. Siunissami takorloorneqarpoq misissuinermit datat sukumiisut Naatsorsueqqissaartarfimmut inissinneqartalernissaat, taamaaliortoqarpat ilisimatusartut Naatsorsueqqissaartarfimmit ilisimatusartunut isissut atorlugu taakkuninnga datanik pissarsisinnaalissapput.
Naatsorsueqqissaartarfimmit Nunatsinni Nakorsaaneqarfik annertusisamik suleqatigiinnissamik isumaqatigiissuteqarfigaa, tamatuma kinguneraa kisitsisitigut paasissutissat Naatsorsueqqissaartarfimmit suliarineqartalernissaat, Nunatsinni Nakorsaaneqarfimmi katsorsaanermik ilisimasallit suleqatigalugit. Naatsorsueqqissaartarfimmit suliarineqartalersussat tassaapput kisitsisitigut paasissutissat makkununnga tunngasut; erninerit, toqusut, peersitsinerit, nappaatit tunillaattartut il.il. Datat Nunatsinni Nakorsaaneqarfimmit pissarsiarineqareeraangamik kukkunersiorneqartassapput ilisimatusarnermullu atorneqarsinnaasunngorlugit aamma kisitsisaataasivimmut ilineqarsinnaanngorlugit suliarineqartassallutik. Tabelit tamanut saqqummiunneqannginnerini Nunatsinni Nakorsaaneqarfimmit misissorneqaqqaartassapput, Nunatsinnilu Nakorsaaneqarfik saqqummersinneqartut siammarternerinut akusussaasuusassaaq.
Politiit nalunaarsuummik nutaamik atuilertussaapput, ilimagineqarpoq januaarimi 2026-mi Naatsorsueqqissaartarfimmut taanna atorlugu paasissutissanik tunniussissasut.
2014-imiit 2024-mut politiit ukiumoortumik kisitsisaataat aamma Naatsorsueqqissaartarfiup kisitsisaataat assigiittarsimanngillat, politiit aamma Naatsorsueqqissaartarfik kisitsisit pineqartut misissorpaat paasiniarlugu assigiinngissutinut suut pissutaanersut. 2025-mi politiit saqqummersitaanni tamanna atorneqarpoq. 2024-mi Naatsorsueqqissaartarfimmit taamaallaat nalunaarutiginninnerit saqqummersinneqarput, 2025-mili aalajangiinerit saqqummersitamut ilanngunneqarput. 2014-imiit 2024-mut paasissutissat Naatsorsueqqissaartarfimmiit misissorneqarput ajunnginnersut qulakkeerneqarlutik pinerluuteqarsimasullu pillugit nalunaarsuutinut ilineqarlutik. Nalunaarsuutit ilisimatusarnermut atorneqarsinnaapput taakkulu tunngavigalugit Naatsorsueqqissaartarfik nalunaarutiginninnernik aamma aalajangiinernik saqqummersitsisarpoq.
Kisitsisitigut paasissutissat assigiiaarnerunissaat anguniarlugu Naatsorsueqqissaartarfiup politiillu suleqatigiinnerat ingerlatiinnarneqarpoq. Naatsorsueqqissaartarfimmit aamma eqqarsaatersuutigineqarpoq inummut navianartorsiortitsilluni pinerluffigitissimasut pillugit kisitsisitigut paasissutissiortoqassanersoq aamma isertitsivimmeereernerup kingorna pinerloqqittartut pillugit kisitsisitigut paasissutissiortoqassanersoq eqqarsaatersuutigineqarpoq. Taakku Kalaallit Nunaanni eqqartuussiveqarnermut siunnersuisoqatigiinnit pissarsiarineqarusupput.
Nunarsuarmi anguniakkat aqqutigalugit Danmark Statistik suleqatigalugu soraarnerussutisiat pillugit kisitsisitigut paasissutissiornissaq ilaavoq. Soraarnerussutisiaqalernissamut katersat assigiinngisitaarneri nikingassutsit assigiinngisitaarnerinut pissutaaqataasinnaalluarpoq.
Pisortat soraarnerussutisiussaasa saniatigut nammineerluni katersat tapertaasalertussaapput, taamaattumillu soraarnerussutisiat pillugit kisitsisitigut paasissutissaqarnissaa piukkunnartorujussuuvoq. Naatsorsuutigineqarpoq paasissutissat Danmark Statistik aqqutigalugu Nationalbankenimit pissarsiarineqartarsinnaassasut, Danmarkimillu soraarnerussutisiat pillugit kisitsisitigut paasissutissanut sanilliunneqarsinnaassasoq. Paasissutissat saniatigut pissarsiarineqartussat tassaapput Kalaallit Nunaanni Akileraartarnermut Aqutsisoqarfimmit paasissutissat immaqalu aamma soraarnerussutiassanik suliaqartuni soraarnerussutisiassatut katersat. Aammattaaq aningaasat pigisat pillugit kisitsisitigut paasissutissiortalernissamut tunngavissat naammannersut nalilersorneqassapput.
Avammut tunisat eqqussukkallu nalingisa oqimaaqatigiissinneranut aamma atajuartitsinissamut modellimut (holdbarhedsmodel), nunani allani soraarnerussutisianut akiliisarnerit pigineqartullu annertussusaat, atorneqarsinnaassapput.
Kalaallit Nunaanni suliffeqarfinni siulersuisut akornanni arnat angutillu inissisimanerat kisitsisaataasivimmut ilineqartalernissaat pilersaarusiorneqarpoq.
Inuit pillugit kisitsisitigut paasissutissat allaffissornermit nalunaarsuutit atorlugit suliarineqartaramik, kisitsisitigut paasissutissat suiaassutsinut immikkoortinneqarsinnaapput inuup normua atorlugu.
Amaat meerartaarnermi sulinngiffeqarnermut aningaasaateqarfik atulernikuuvoq, Amaamit siunertarineqarpoq meerartaarnermi sulinngiffeqartoqartillugu sulisitsisut akissarsiassanut immikkut aningaasartuuteqannginnerisarnissaat. Amaat sulisitsisunut namminersortunut atuuppoq, meerartaarnermi ullormusiat kommuninit tunniunneqartartut pisortaqarfinni atorfilinnut suli atuutinneqartut. Maanna misissorneqarpoq meerartaartunut Amaamit tunniuttakkanik paasissutissanik pisoqarsinnaanersoq. Pissarsiarineqarsinnaassappata kisitsisitigut paasissutissani aningaasarsisartut tamarmik ilanngunneqassapput, pisortaqarfinni sulisut meerartaarnermi aningaasarsiaqaannartartut kisiisa pinnagit.
Naligiissitaaneq pillugu Naatsorsueqqissaartarfik immikkut nittartakkamini qupperniliorniarpoq, Nunarsuarmi anguniakkat pillugit quppernermut assingusumik. Naligiissitaaneq pillugu quppernermi kisitsisitigut paasissutissat pingaarutillit saqqummersinneqartassapput, assersuutigalugu makkununnga tunngasut: Isertitat nikingassutaat aamma arnat angutillu inuuneqqortussusaasa nikingassutaat. Nittartakkami qupperneq kisitsisaataasivimmut kisitsisinik misissuerusulersitsisuusaaq.
Naatsorsueqqissaartarfimmit sulissutigineqarpoq aalisarnermut kisitsisitigut paasissutissat akimmisaarfissaarullugit suliarineqartalernissaat. Taamaasillunilu nuna tamakkerlugu naatsorsuutit ataani aalisarnermut ataqatigiissaarlugu paasissutissanut atorneqarsinnaanngussallutik. Kisitsisitigut paasissutissioriaatsip nutaap kingunerisaannik kisitsisitigut paasissutissat pioreersut allanngortinneqassapput nutaanillu ilaartorneqarlutik, kisitsisitigullu paasissutissat ataatsimoortinneqalissallutik.
Allanngortiterinermut atatillugu paasissutissanik kvartalikkaartumik aallertoqartalerpoq, paasissutissallu aalisarnermut kisitsisitigut paasissutissanut nalunaarsuutinut (Fiskeristatistiskregister (FSR)) ilineqartalerlutik. Nalunaasuutit atorlugit kisitsisitigut paasissutissiortoqartarpoq, taakku atorlugit nunat tamalaanut nalunaarnerni qulakkeerneqarpoq ukiup ingerlanerani kvartalimi kingullermi paasissutissat atorneqarsinnaaneri. Aalisarnermut kisitsisitigut paasissutissanut nalunaarsuutit ukiumoortumik kisitsisitaat ilisimatusartunit itisiliillunilu misissuisunit atorneqarsinnaapput.
Atuisut ajornannginnerusumik kisitsisitigut paasissutissat assigiinngitsut imminnut ataqatigiinnerat takuneqarsinnaalissaaq, ilisimatusartullu aalisarnermut tunngasunik suliaqartut ajornannginnerusumik sullinneqarsinnaalissallutitk.
Naatsorsueqqissaartarfik 2024-miit aningaasanik pissarsisalerpoq Namminersorlutik Oqartussani aamma kommunini sulisut akissarsiaasa kisitsisitigut paasissutissiarinissaanut. Kisitsisitigut paasissutissat aningaasarsianik isumaqatiginniartoqartillugu isumaqatiginninnianit illuatungeriinit atorneqartassallutik. Aningaasarsiat pillugit kisitsisitigut paasissutissani pisortaqarfinni isumaqatigiissutit (ilinniagaqarsimanngitsut, peqqissaasut il.il.) aningaasarsiallu (aningaasarsiat tunngaviusut (grundløn) soraarnerussutisiat, ulempetillæg) tunngavialugit immikkoortiterneqassapput.
Suliffeqarneq pillugu paasissutissat annertusillugit akissarsiallit aamma namminersortut pillugit kisitsisitigut paasissutissanut takussutissiarineqartalernissaat Naatsorsueqqissaartarfimmit suliarineqarpoq. Aamma Kalaallit Nunaanni najugaqavinngitsut suliffiisa nalunaarsornissaat suliniutigineqarpoq.
Naatsorsuutini suliffeqarneq pillugu kisitsisitigut paasissutissat, pisortaqarfinni atorfillit aamma nuna tamakkerlugu naatsorsuutini suliffeqarfiit eqqarsaatigalugit ataqatigiissaarneqassapput, taamaasilluni nalunaarsuinermi ajornannginnerusumik imminnut ataqatigiissaarneqarsinnaalissapput. Taakku saniatigut ukioqqortussutsit, najugaqarfiit allallu saqqummersinneqartartuni pineqartuni ataqatigiissaarneqassapput.
Suliffissarsiortut naatsorsornissaannut atatillugu ajornartorsiut tassaavoq ataavartumik naqitsittarnissamut kommunit assigiinngiiaartunik allanngorartunillu periuseqartarnerat.
Kommunit assigiiaarnerusumik nalunaarsuisalernissaat anguniarlugu, suliffissarsiortut aamma isumaginninnermit isertitat ataatsimoortinneqartalersinnaalernissaat Naatsorsueqqissaartarfimmit misissorneqarniarpoq. Suliffissarsiortunut ikiorsiisalernissaq pillugu inatsisissaq nutaaq 2024-p atuutilersoq eqqarsaatigalugu tulluarpoq. Inatsisit nutaaq tunngavigalugu suliffissarsiortut aamma suliffissarsiortut sulilernissaminnut piareersimanngitsut, ass. sivisuumik napparsimanertik pissutigalugu assigiinngitsunik ikiorsiissutinik tunineqartalissapput.
Naatsorsueqqissaartarfiup nunanik allanik niueqateqarneq saqqummersittarpaa, tassani avammut tunisinerit aamma Kalaallit Nunaannut tunisinerit pineqartarput. Avammut tunisat eqqussukkallu nalingisa oqimaaqatigiissinnerat, nunanik allanik niueqateqarnermik aamma Kalaallit Nunaata nunallu allat akornanni aningaasaqarnerannik imaqassaaq, assersuutigalugu kiffartuussinernik niuerneq, nunanit allanik aningaasanik atorneq, erniat akilikkat, nunanit allanit Kalaallit Nunaannut aningaasaliinerit, killormullu Kalaallit Nunaata nunanut allanut aningaasaliinera, nunani allani utoqqalinersiassanut ileqqaarnerit il.il. Aningaasaqarnermi pingaarutilinnut ass. BNI-mi atoriaannaat, avammut tunisat eqqussukkallu nalingisa oqimaaqatigiissinnerat atorlugu naatsorsorneqarsinnaalissapput. BNI atoriaannaat Kalaallit Nunaanni inuunermi atukkat pitsaassusaasa uuttuutaatut pitsaanerpaatut nalilerneqartarpoq, nunat allat inuunermi atukkanut sanilliussinermi BNP-mit pitsaanerulluni. Nunanit allanit aningaasaliissutit, ass. bloktilskudit aamma EU-mit ilinniartitaanermut tapit nalingisa, Kalaallit Nunaanni BNP-mut ilanngunneqarneq ajornerat.
Avammut tunisat eqqussukkallu nalingisa oqimaaqatigiissinnerata suliarineqarnissaa nunarsuarmi anguniakkanut aningaasaliissutinit ilaatigut akilerneqarsinnaassaaq. Naatsorsueqqissaartarfimmit paasissutissat assigiinngitsut avammut tunisat eqqussukkallu nalingisa oqimaaqatigiissinnerannut atugassat piffissaq sivisooq atorlugu katersorneqarnikuupput, taakkuli nalilersorneqarnissaanut, kukkunersiorneqarnissaanut paasissutissanillu allanik katersinissamut ikiorneqarnissaq amigaatigineqarpoq, taamaasilluni nunani tamalaani periuseq atorneqartartoq anguneqassammat.
Kalaallit Nunaata nunanik allanik niueqateqarnera ukiuni kingullerni allanngorpoq. Siusinnerusukkut nunanik allanik niueqateqarneq Ålborg aqqutigalugu ingerlanneqartarsimagaluarpoq. Maanna assigiinngitsut aqqutigalugit niuerneq ingerlanneqartalersimavoq; internet atorlugu, umiarsuarnik Kalaallit Nunaata pisassaanik aalisartunik attartornikkut nunanilu allani tulaassisartuni il.il.
Ukiut tamaasa Naatsorsueqqissaartarfik FN-imut Silaannarsuarmik mingutsitsineq pillugu nalunaarusiortarpoq. Nalunaarusiami immikkoortortatut ilaapput eqqakkanik imermillu eqqaanermut periutsit.
Illoqarfinni nunaqarfinnilu eqqakkat pillugit kommuninit paasissutissat ukiorpassuanngortuni annikippallaarujussuarnerat pissutigalugu Carl Bro A/S-imit 1996-imi aamma 2001-imi eqqakkanik immikkoortiterinermik misissuinermit paasisat tunngavigalugit atorneqartarput.
2022-mi ukiakkut Naatsorsueqqissaartarfimmit nuna tamakkerlugu eqqakkanik suliaqarfik nutaaq ESANI A/S ataatsimeeqatigineqarpoq. Ataatsimiinnermut ESANI-mit eqqakkanik katersinermut ikuallaanermullu datat katersorneqartut paasiniarnissaat siunertaavoq.
Maanna ESANI Nuummi eqqakkat pillugit kisitsisinik paasissutissaateqarpoq. Nuummi eqqakkat tamakkerlugit pigineqanngikkallarput. siunissami qaninnerusumi ESANI Naatsorsueqqissaartarfimmut datanik tunniussisalernissani naatsorsuutigaa, tamatuma kingorna eqqakkanik kisitsisitigut paasissutissiortoqartalersinnaanersoq nalilersorneqassaaq.
Nuna tamakkerlugu naatsorsuutit marloqiusanngorlugit suliarineqartarput. Inaarutaasumik kisitsisit naatsorsorneqarnerat ukiumi pineqartumi nioqqutissat oqimaaqatigiissillugit ukiup affaani siullermi pisarpoq. Kisitsisaagallartut naatsorsorneqarnerat ukiup affaata aappaani pisarpoq, 2025-mi saqqummersinneqartussami 2023-mut 2024-mullu kisitsisaagallartut naatsorsorneqassapput 2021-miit 2022-mut kisitsisit kisitsisiviussallutik. Nuna tamakkerlugu naatsorsuutit immikkoortuat taanna nuna tamakkerlugu naatsorsuutinik ingerlatsineruvoq nalinginnaasoq.
2025-mi saqqummersitsinissamut Danmark Statistikimit siunnersorteqarluni ajornannginnerusumik kisitsisinik naligiissitsinissaq ingerlanneqassaaq. Maanna naligiissitsineq atorneqartartoq Kalaallit Nunaata aningaasaqarnerata annikissusia eqqarsaatigalugu pisariuallaarujussuarpoq. Naligiissitsinermi atorneqalertussaq Savalimmiuni naligiissitseriaatsimut assingussaaq, taanna maanna Danmark Statistik suleqatigalugu suliarineqaleruttorpoq. Ilimanarpoq 2024-mi nuna tamakkerlugu naatsorsuutit suliarineqarnerini naligiissitsineq nutaaq atorneqarumaartoq.
Ukiuni tulliuttuni Kalaallit Nunaanni piginnaasat ineriartortinneqarnissaat immikkut sammineqartussaavoq, tassani eqqarsaatigineqarlutik kisitsisinik ukiunik arlalinnoortunik naatsorsueqqinneq (deflatering) (akit aalajangersimasut) aamma kisitsisaagallartunik eqqornerusumik naatsorsuineq, taamaasilluni kisitsisiviusut saqqummiunneqarnerini allanngortiterineq annertooq pisariaarutissammat. Aalisarnermik suliallit suliffeqarfiit naatsorsuutaat atorlugit suliffeqarfiit aalisakkanik suliaqartut naatsorsoqqissaarneqassapput.
Nuna tamakkerlugu naatsorsuutini pisortat aningaasaqarnerisa kodii atorneqartut allanngortinneqarnikuupput, nuna tamakkerlugu naatsorsuutini toqqaannarnerusumik atorneqarsinnaalerlutik. Suliffeqarneq pillugu kisitsisitigut paasissutissat nuna tamakkerlugu naatsorsuutinit toqqaanarnerusumik atorneqarsinnaalernissaat aamma suliarineqassasut naatsorsuutigineqarpoq.
Nuna tamakkerlugu naatsorsuutini ajornartorsiutaasorujussuupput paasissutissat sanaartornermut tunngasut (kvadratmeterit qassit sanaartorneqarpat, qanoq akeqarpat aamma kvadratmeterit qassit peerneqartarpat) aamma inigisat atorneqarnerinut tunngasut (kvadratmeterit qassit najugaqarfigineqarpat aamma ineqarnermut kvadratmeterimut qanoq akiliisoqartarpa).
Naatsorsueqqissaartarfik tunngaviusumik paasissutissat sanaartornermut nalunaarusiorniarnerannut suleqataavoq. Maanna sanaartornermut nalunaarsuiffiup qanittumi atuutilernissaa ilimananngilaq. Taamaattumik paasissutissanik katersinissaq pisariaqarsinnaavoq.
Naatsorsueqqissaartarfiup suliarisartagaa, pisortat aningaasaqarnerat annertusineqassaaq tassunga selskabit ilanngunneqarniarmata.
Maanna suliarineqartarpoq pisortat aningaasaqarnerat aamma kiffartuussinerat kisimik saqqummiunneqartarput. Selskabit ilaannginnerat pissutaalluni pisortatigoortumik inissiat, mittarfiit, Nukissiorfiit allallu ilanngunneqarneq kisitsisitigut paasissutissanut ajorput. Pisortat aningaasaqarnerannik aamma sullissinerannik sinneqartoorutit pillugit kukkulluni isumaqartoqarpat, piviusumik pisortat aningaasaqarnerat ajunnginnerujussuarmik inissisimassaaq. Pisortat selskabiutaanik ilanngussineq pisortat aningaasaqarnerannik tamakkiinerusumik takutitsissaaq.
Naatsorsueqqissaartarfik DREAM suleqatigiinnissamik isumaqatigiissuteqarfigalugu maligassamut periaasiliassaq (modelsystem) suliarilerpaa. Maligassamut periusissaliaq makkuninnga imaqarpoq; innuttaasut amerlassusissaat, ilinniartitaanerup isikkussaa, siunissaq eqqarsaatigalugu inuiaqatigiit pillugit paasissutissat taputartuussanik atajuartitsinissamut modelli (holdbarhedsmodel). Attassinissamut ilaagassiaq ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu pisortaqarfiit isertitassaanut aamma aningaasartuutissaanut atorneqarpoq
2025-mi ilaatigut suliassat makku pilersaarutigineqarput:
· Piffissaq ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu innuttaasut amerlassusissaanik naatsorsuinissaq
· Pisortat aningaasartuutaanni tunngaviusuni (makromodeller) ineriartornermut aalaakkaasumik qaffasinnerpaaffissaliinissaq.
· Tunngaviusumik ineriartornermi, ernianut aningaasallu naleerukkiartornerannut piusinnaassuseq pillugu uuttuutinik paasiuminarsaalluni immikkoortiterineq aamma piusinnaassutsip (holdbarhed) qanoq sunniuttarneranik paasinarsaaneq.
Naatsorsueqqissaartarfik nunanut allanut angalasut, umiarsuarnut takornariartaatinut ilaasut aamma akunnittarfinni unnuisartut pillugit takornariat pillugit kisitsisitigut paasissutissiortarpoq.
2025-mi akunnittarfinni unnuinermut akitsuutinut inatsit nutaaq atuutilerpoq. 2025-miit akunnittarfinni unnuisartut pillugit paasissutissat allanngornissaat naatsorsuutigineqarpoq, inatsimmi unnuisarfiit suuneri tunngavigineqalissammata, datallu inatsit tunngavigalugu allaffissornikkut katersorneqartalissammata.
2025-mi Visit Greenlandip pilersaarutigaa takornariaqarnermik suliaqartut tamaasa ilanngullugit naatsorsuutinik saqqummersitsinissaq. Naatsorsuutit Rambøll Management siunnersortigalugu saqqummiunneqassapput. Naatsorsueqqissaartarfimmit nuna tamakkerlugu naatsorsuutit aamma saqqummersitat allat, allanillu Visit Greenlandimit katersorneqarsimasunit tunngaveqarluni naatsorsuutit suliarineqassapput. 2025-mi Naatsorsueqqissaartarfimmit Visit Greenland siunissami naatsorsuutiliortoqartarnissaa eqqarsaatigalugu oqaloqatigineqassaaq.
Kalaallit Nunaata iluani timmisartumik umiarsuarnillu angallannermi kisitsisit saqqummersinneqarsinnaaneri misissorneqassaaq. Saqqummersitsineq taamaallaat pisinnaassaaq kisitsisitigut paasissutissiornermi inatsit, tassa suliffeqarfinnik ataasiakkaanik ilisarinnissinnaannginnissaq, eqquutinneqarpat. Saqqummersitsisoqassappat takornariaqarnermut qupperneq GOgreenland suleqatigineqassaaq.
3.23 Nukissiuuteqarneq
Paasissutissanik nutaanerusunik pitsaanerusunillu pissarsisoqartarnera ilutigalugu Nukissiuuteqarneq pillugu kisitsisitigut paasissutissat ineriartortinneqarput.
Nukissiuuteqarneq pillugu kisitsisitigut paasissutissat, Kalaallit Nunaata drivhusgassinik silaannarsuarmi mingutsitsinera pillugu FN-imut silap pissusaanut malinnaasunut UNFCCC-mut nalunaartussaatitaanera, pinerullugu suliarineqartarput. Nukissiuuteqarneq pillugu kisitsisitigut paasissutissat aamma nalunaarutiginnittarnerit Pinngortitamut Avatangiisinullu Naalakkersuisoqarfimmit Kalaallit Nunaata Parisimi isumaqatigiissummut ilanngunnerata kingorna malinnaavigineqarnerulerput. Naalakkersuisoqarfimmit siunissamut angallanneq aamma aatsitassarsiornermut tunngasut tunuliaqutaralugit ilimagineqarsinnaasunik assigiinngitsunik ukiunut assigiinngitsunut naatsorsuusiorpoq. Naatsorsueqqissaartarfiup Naalakkersuisoqarfik oqaloqatigaa sunut tunngasunik ikiuutaasinnaanissaq pillugu.
Naatsorsueqqissaartarfik naatsorsueqqissaarneq pillugu inatsit naapertorlugu avataanit aningaasalersukkanik ilisimatusarnissamut pisinnaatitaavoq. Periarfissaq tamanna Naatsorsueqqissaartarfiup annikitsuinnarmik atornikuuaa. Kisiannili Kalaallit Nunaanni Kalaallillu Nunaata avataani ilisimatusartut suleqatigalugit Naatsorsueqqissaartarfik ilisimatusarnerni – akiliisitsilluni – paasissutissanik atugassiisarnermigut peqataasarnikuuvoq.
Aammattaaq Naatsorsueqqissaartarfik ukiuni aggersuni arlalinni tulliuttuni nammineq ilisimatusarnissamut sulisussaqarnavianngitsoq ilimagineqarpoq. Kisiannili paasissutissanik pioreersunik pitsaanerusumik allaaserinninnikkut immaqalu nunani avannarlerni naatsorsueqqissaartarfiit allat suleqatigalugit nunani avannarlerni ataatsimut paasissutissanik pissarsisinnaanikkut ilisimatusartunut Naatsorsueqqissaartarfimmi paasissutissanik atuinissamut kissaateqartunut arlalinnik pitsanngorsaanissaq pilersaarutaavoq. Aammattaaq apersuillutik ilisimatusartut pitsaanerusumik ikiorneqartalernissaat pilersaarutinut ilaavoq.
Naatsorsueqqissaartarfik 2025-p aallartinnerani 14-inik sulisoqarpoq.
Naatsorsueqqissaartarfik pisortat immikkoortortaattut allatulli akissarsiat pillugit qitiusumiit aqunneqarpoq aammalu sulisut inissaannik qitiusumit tunineqartarluni. Sinaakkutaasumik atugassaritinneqartut – suliassanut amerliartortunut sanilliullugit – Naatsorsueqqissaartarfiup pisariaqartunik piginnaasalinnik sulisussarsiortarnerani sulisullu sulisoriinnarnissaannut unammilligassat ukiuni aggersuni iliuuseqartariaqarneranik kinguneqarput.
Naatsorsueqqissaartarfimmi suliassat ukiuni kingullerni allanngornikuupput. Kisitsisitigut paasissutissanut nalunaarutit Naatsorsueqqissaartarfiup annertusiartortumik elektronikinngorlugit tigusalernikuuai, avammullu saqqummiinerit kisitsisitigut paasissutissat aamma kisitsisaataasivimmiittut taamaallaat nittartakkakkut pisarput.
Namminersorlutik Oqartussat ataanni aqutsisoqarfiit allat IT-mi aamma allaffissornermut suleqatigiinnissamik Naatsorsueqqissaartarfik isumaqatigiissusiornikuuvoq.
akilerneqarlutik Naatsorsueqqissaartarfiup suliassaanik suliarinninnissaat pillugu Naatsorsueqqissaartarfiup ukiut pingasut kingulliit ingerlaneranni isumaqatigiissusiorfigisarnikuuai. Allaffissornermi suliassat pillugit iluaqutaasumik suleqateqartoqarsinnaanersoq isumaliutigineqassaaq.
Naatsorsuutinut nalunaarsuisarneq, kisitsisaataasivimmut ilioraaneq, paasissutissanik qarasaasiamut nalunaarsuisarneq katersuisarnerlu, nutserisarneq, assiliartaliortarneq IT-milli ikiuisarneq pillugit suliassat ukiuni kingullerni tallimani – qulini annertuumik ikilisimanerannik aamma Naatsorsueqqissaartarfimmi sulisut katitigaanerannut piumasaqaatit allanngoriartorsimanerannik qulaaniittut ataatsimut isigalugu kinguneqarput. Sulisut tamarluinnangajammik kisitsisitigut paasissutissanik suliaqarnermi suliassanut pingaarnernut siunissami piginnaasaqassallutik. Elektroniskinngorlugit nalunaarutinik annertunerusumik atuineq avammullu saqqummiisarneq, sulisut ikiligaluartut kisitsisitigut paasissutissat amerlanerit suliarineqartarnerannut pissutaapput, atuisullu siusinnerusumut sanilliullugu paasissutissat immikkuualuttunngortinnerullugit pissarsiarinissaannut periarfissaqalerlutik. Ineriartorneq taanna ingerlatiinnarniarlugu IT-mik, paasissutissanik suliaqarnermik paasissutissanillu nalilersuinermik piginnaasallit sulisoriinnarnissaat sulisussarsiarineqarnissaallu pisariaqarpoq.
Suliffeqarfimmit soraartoqarsinnaanera sulisullu eqqortunik piginnaasallit sulisussarsiarineqarsinnaanerisa pingaaruteqassusia Naatsorsueqqissaartarfiup eqqumaffigai. Taamaammat Naatsorsueqqissaartarfimmi sulisut sulisoriinnarnissaat kiisalu sulisut pikkorissut sulisorilernissaat siunertaralugu kalaallit ilinniartut akornanni Naatsorsueqqissaartarfiup annertunerusumik saqqumilaarnissaa isiginiarneqartariaqarput.
Sulisut sulisoriinnarnissaannut atatillugu suliffiup suliamik ingerlatsinermi ineriartorfiusinnaanera qitiusutut isigineqarpoq. Sulisut namminneq suliamik ingerlatsinermi ineriartornissaminnik akisussaaffeqarnissaannut Naatsorsueqqissaartarfik sinaakkusiissaaq.
Ulluinnarni sulinermi suliat assigiinngiiaassapput. Ingerlatsinermi suliassat ingerlaavartut saniatigut immaqa ilisimatusartut, ilinniartut kiisalu pisortat allaffissornermi sulisui nalilersuisartut suleqatigalugit tulleriinnilersukkanik ineriartortitsinermi suliniutinik suliaqarnissamut piffissaqassaaq.
Naatsorsueqqissaartarfiup ilinniaqqinnissamut periarfissanik pilerinartunik, ataatsimeersuarnerni peqataanissamik piginnaasanillu qaffassaanernik allanik neqerooruteqartarnermigut sulisut tunniusimanissaat tapersissavaa. Ingerlatsinermut pilersaarut malillugu taamaaliortoqartarnissaanik immikkut pingaartitsisoqassaaq.
Immikkut ilisimasaqalerluni sulianik ingerlatsinermi ineriartortitsineq nunat avannarliit naatsorsueqqissaartarfiini ilaatigut nunani tamalaani naatsorsueqqissaartarfinnik suleqateqartartunik pikkorissartarnikkut pisinnaavoq. Qitiusumik allaffissuup pikkorissartitsinermut immikkoortortaqarfia nunatsinnilu ilinniarfiit suleqatigalugit immikkut ilisimasaqalernissamut ilinniarnissamik pisariaqartitsisoqarnerani nunatsinni neqerooruteqartoqarsinnaaneranut naammattumik soqutiginnilersitsisinnaaneq misissorneqassaaq. IT-mi atortunik pisariaqartunik ilinniarnerit ullumikkut E-learning aqqutigalugu tamarluinnangajammik ingerlanneqarsinnaapput.
Kalaallit Nunaanni ilinniartitaanerit piginnaasanik Naatsorsueqqissaartarfiup ujartugaanik ineriartortitsinissamut killilimmik sammiveqarput. Ilinniarnertuunngorniarfimmi ilinniartut ikittuinnaat matematikki qaffasissoq toqqartarpaat, aamma Kalaallit Nunaanni ingerlaqqilluni ilinniarnerit ilinniartitsissutinut toqqagassanut, suliassanut immikkullu ilinniagassanut piginnaasanik Naatsorsueqqissaartarfiup ujartugaanik ineriartortitsinermut atatillugu toqqaavinnissamik pisariaqartitsisoqarpoq.
Ilinniarnernik ingerlatsinerni peqataanikkut, pikkorissartitsisarnikkut suliassanullu tunngatillugu ilitsersuisarnermi peqataasarnikkut ilinniarfinni ersarissuunerunissaq Naatsorsueqqissaartarfiup kissaatigaa.
Naatsorsueqqissaartarfiup nittartagaanik quppernermik ilinniaqqittut opgaviliornerminni suliarisinnaasaanik imalimmik isumassarsiorfissamik immikkut pilersitsisoqarnikuuvoq.
Siornatigut Naatsorsueqqissaartarfik ilinniartunik qarasaasiamut immersuisussanik, paasissutissanik katersisussanik allanillu suliaqartussanik sulisoqartarnikuuvoq. Qarasaasiaq atorlugu suleriaaseqarnerulernerup kinguneranik ilinniartunik sulisoqarnissaq annikilliartorpoq, taamaattumik Naatsorsueqqissaartarfik tamakkuninnga suliaqartussanik ilinniartunik sulisoqassaarnikuuvoq. Naatsorsueqqissaartarfik ilinniartunik sulisoqarusuppoq siunissami sulilerumaartussanik. Ilinniartunik sulisunut piumasaqaatit maanna qaffasinnerupput. Ilinniarlutik sulisut siunissami Naatsorsueqqissaartarfimmi ukiuni arlaqartuni sulinissaat pisariaqarpoq.
sulisut tamangajammik kalaaliupput imaluunniit Kalaallit Nunaannut immikkut attaveqarput, Kalaallit Nunaannut suliffissarsiortut killilersimaarnissaat pillugu inatsimmi nassuiaat takuneqarsinnaavoq.
Naatsorsueqqissaartarfik Kalaallit Nunaata avataani najugaqartunik marlunnik ullumikkut sulisoqarpoq. Sulisut Kalaallit Nunaata avataaniittut Kalaallit Nunaanni Naatsorsueqqissaartarfimmi sulinikuullutik, maanna minnerpaamik ukiuni 16-inik atorfeqareernikuupput.
Sulisussarsiortarnermi pissutsit pissutigalugit Kalaallit Nunaata avataani atorfinitsitsinissaq pisariaqarnikuuvoq. Nuna tamakkerlugu naatsorsuutit aamma akiliisarnerup naligiissinnera Danmarks Statistikimit siunnersortimit ikiorteqarluni ullumikkut suliarineqartarput taamatuttaaq maligassamut periaasiliaq (modelsystem) DREAM-i sulisunik ikiortulerluni suliarineqartariaqarpoq. Suliat taakku immikkut ilisimasalinnik suliarineqartussaaneri pillugit naatsorsuutigineqarpoq Kalaallit Nunaata avataaniit siunnersortinik ikiortulerluni suliarineqartarnissaat.
Misilittakkat tunngavigalugit paasinarsivoq, Naatsorsueqqissaartarfimmi sulisut piginnaasaasa saniatigut avataani suliffeqarfinniit imaluunniit siunnersortinit ikiorneqartarnissaq, Naatsorsueqqissaartarfimmut akilersinnaanerpaajusoq. Sulisut taamaasillutik aamma ilinniartinneqartarput. Sulinissamut isumaqatigiissutit malillugit sulisunik nutaanik akikinnerusunngorlugit sulisortaartoqarsinnaagaluarpoq, nalinginnaasumilli atorfinnut qinnuteqartartut ilinniarlutik naammasserlaajusarput, taakkulu sulinissaanik ilinniartinneqartariaqartarput nalinginnaasumillu sivikitsumik atorfeqartarlutik.
Naatsorsueqqissaartarfiup nittartagaanut isertartut malinnaaviginerisigut Naatsorsueqqissaartarfiup suliai qanoq atorneqartartiginersut, suliat sorliit soqutigineqarnerunersut aamma nunanit sorlerniit Kalaallit Nunaat pillugu paasiassarsiortoqartarnersoq malinnaavigineqarsinnaapput.
Atuisut kisitsisitigut paasissutissanik atortakkaminnik naammagisimaarinninnerannik misissuinikkut isertartunik kisitsisitigut paasissutissanik Naatsorsueqqissaartarfiup ilaniarpaa. Atuisunik misissuineq annertooq pilersaarutaanngilaq, tassungali taarsiullugu kommunini, soqutigisaqaqatigiinni, sulisoqarfinni, ilisimatusarfinni ilinniarfinnilu atuisut pingaarnerit ataatsimeeqatiginiarneqarput.
Nittartagaq pillugu aamma kisitsisaataasivik pillugu pikkorissaanermi Naatsorsueqqissaartarfik pikkorissartunut paasiniaasalerniarpoq nittartakkamik atuinermik misigisaannik.
Sulisunik isumalluutit aningaasatigullu isumalluutit killeqarnerat pissutigalugu kissaatigineqartut tamaasa malinneqarsinnaanngitsut taamaammallu kisitsisitigut paasissutissat allannguutissaattut nutaajusinnaasut allannguutaasinnaasullunniit malitassatut pingaarnertut siulersuisut kisitsisitigut paasissutissanik tulleriinnilersuineranni ilaassasut atuisunut ilisimatitsissutigissallugu pingaaruteqarpoq.
Naatsorsueqqissaartarfiup nittartagaa atuisunut assigiinngitsunut saaffiginnittuuvoq. Atuisut tamarmik suli periarfissaqassapput nittartakkami paasissutissanik pissarsisinnaanissaminnut. Atuisulli pissarsiariniartagaat assiinngitsuusarput, innuttaasut nalinginnaasumik soqutiginnittut aamma ilisimatuut kisitsisinik paasissutissanik itisiliillutik atuisooreersut assigiinngitsunik pissarserusullutik nittartakkamik atuisarput.
Ingerlatsinermut pilersaarummut tulliuttumut nittartakkamut pilersaarutit ilanngunneqassapput, taakkununnga atuisussat assigiinngitsunik pisariaqartitsisut immikkut allaaserineqassallutik. Maannakkuugallartoq eqqarsaatigineqarpoq nittartakkap sulisunut ass. tusagassiortunut, atorfilinnut ilisimatusartunullu tulluarsarneqarnissaa. Taamatut eqqarsaateqartoqarpoq innuttaasut nalinginnaasumik soqutiginnittut, toqqarlugu naatsorsueqqissaartarfimmut paasiniIsumaqatigiissutit tunngavigalugit nuna tamakkerlugu allakkiat, nunat peqataanissamut atsioqataasimasut suliassamittut FN-imullu nassiussinissaminnik atsioqataaffigisimavaat. Allakkiat piffissami aalajangersimasumi nunami atsioqataasimasumi isumaqatigiissummi putsinik akisussaaffigilersimasanillu suliat ingerlanneqarnerannik imaqartarput. Allakkiat nunami pissutsit apeqqutaatillugit suliarineqartarmata nunamiit nunamut assigiinngissuteqalaarsinnaasarput. Kisitsisitigut paasissutissat ilanngunneqartarput politikkit programmillu atorneqartut nalilersorneqarnissaanut atorneqartarlutik.
aasannginnerat ilimagineqarmat.
Piffissami sivisuumi kisitsisitigut paasissutissat pigineqartut pitsanngortinnissaat kisitsisitigullu paasissutissat nutaat aallartinneqarnissaat pillugit anguniakkanut tunngatillugu aningaasaliissutit annertussusaat ajoqutaanik sulisussanik piginnaasalinnik sulisussarsiortarnermi unammillerutaapput.
Sulisussarsiortarnerup pitsanngornissaa apeqqutaatillugu suliniutit ilaat immikkoortumi 3-mi qulaaniittumi allaaserineqartut – ukiut arlallit ingerlaneranni - maannakkut aningaasaliissutit iluanni Naatsorsueqqissaartarfiup ukiumoortumik suliassanut pilersaarutaanut ilanngunneqassapput. Kisiannili nalilerneqarpoq immikkoortut kisitsisitigut paasissutissat nutaat ilaanni aningaasaliissutit pillugit siunissami inatsisini Naatsorsueqqissaartarfimmut aningaasaliissutit amerlineqarnissaat pisariaqartoq. Naammattunik aningaasaliissuteqarnissaq eqqortunillu sulisussarsinissaq pisariaqarput, kisianni immikkoortorpassuarni naammannatik. Kisitsisitigut paasissutissanut tunngavissatut aaqqissuussanik assigiiaartunillu nalunaarsuisarnissaq apeqqutaavoq.